Το περίφημο ποίημα του ποιητή και δάσκαλου Νικήτα Νηφάκου από τη Μηλιά (385 στίχοι)

Το περίφημο ποίημα του ποιητή και δάσκαλου Νηφάκου από τη Μηλιά (385 στίχοι) Γράφτηκε περί τα τέλη του ιη΄(18ου) αιώνα και μολονότι ελλειπές ως προς τον αριθμό των χωριών, αποδίδει με ικανή πιστότητα και χιούμορ την τοπογραφία της Μάνης.

Μεγάλο βουνό ευρίσκεται επάνω  εις τον Μορία

όπου το ονομάζουσι τον Μακρυνόν Ηλίαν.

Ταύγετο τον έλεγαν οι παλαιοί Σπαρτιάται

κι Ηλίαν τονε λέγουσιν οι σημερινοί Μανιάται.

Είναι και άλλα περισσά βουνά μικρότερά του

από τον κάβο Ματαπά έως εκεί κοντά του.

Σ΄αυτά τα όρη φύγανε οι μαύροι Σπαρτιάται

και είναι αυτοί που λέγονται την σήμερον Μανιάται.

Για να φυλάξουν την ζωήν και την ελευθερία

έκτισαν χώρες στα βουνά και περισσά χωρία.

Δεν ήταν φυσικό σ΄αυτούς να γίνουν σκλάβοι, δούλοι,

αλλά να είν΄ελεύθεροι, γιατί δεν ήταν μούλοι.

Γιατί ήταν Σπάρτης γνήσια παιδιά τα καημένα

κι ελεύθερα γεννήματα και μαχομαθημένα.

Για τούτο χώρες έκτισαν στα όρη και χωρία

να ζουν έως την σήμερον εις την ελευθερία.

Ετούτων εγώ βούλομαι να γράψω ιστορίαν

τις χώρες και τα ήθη τους, ιντράδες και χωρία.

Επτά και δέκα και εκατό είν όλα τα χωρία

όπου κρατούσι τ΄ άρματα και την ελευθερία.

Το μέρος τ΄ανατολικόν λέγεται Κάτω Μάνη

τα δύο άλλα δυτικά Έξω και Μέσα Μάνη.

Και πρώτα να αρχίσωμεν από την Κάτω Μάνη,

όπου βαμβάκι περισσό και βαλανίδι κάνει.

Και έχει κάρες τέσσερες και τετραπλή δεκάδα

ιδού και τα ονόματα, τα λέγομεν αράδα.

Τα Τσουκαλιά, τους Καλονιούς, Παχυάνικα και Λάγεια,

μεγάλη χώρα εύμορφη, πολύ καλή και άγια.

Λιοντάκι, Δημαρίστικα, το Δρυαλί, το Νύφι

και τα Κορογονιάνικα σαν κακομοίρα νύφη.

Γονέα, Βάτα, Κότρωνας και ένα Φλομοχώρι

και τα Σκαλτσοτιάνικα και το Ρηγανοχώρι.

Λουκάδικα και Κάββαλος, Χειμάρρα και Σκουτάρι

ετούτα λάμπουν στα λοιπά χωριά σαν το φεγγάρι.

Βαχός και Παλιοκάλυβα, Παρασυρός, Καρέα

και Τσεροβά και Κρυονερό, ψυχρά σαν το βορέα.

Σκυφιάνικα και Παλοβά και Σιδεροκαστρίτες.

Μηνιάκοβα και το Καυκί και Πολυτσαραβίτες.

Η Μαραθιά κι η Πάνιτσα, Σκαμνάκι και Νιοχώρι,

Πιλάλα , Τουρκαντσιάνικα και το Καρβελοχώρι,

η Λίμνη και το Λίμπερδο, Τρίνασσος και Μελίσσι,

του Λάγιου κι ο Αγερανός και το Μαραθονήσι.

Ετούτα είναι τα χωριά της Κάτω Μάνης όλα...

Τώρα λοιπόν ν΄αρχίσωμε δια την άλλη Μάνη,

και πάλι ματαλέγομεν δια την Κάτω Μάνη.

Αρχίζω από την Κελεφά έως την Καλαμάτα,

Ζυγός, Μηλιά, Ανδρούβιστα και όλη η Ζαρνάτα

που έως την Αγιά Σιών λέγεται Έξω Μάνη

μετάξι, λάδι περισσόν και πρινοκόκκι κάνει.

Εκκλησίες έχει φοβερές, λαγκάδια έχει άγρια

και χώρες έχει θαυμαστές και δυνατά χωρία

σαρανταέξι είν΄ αυτά και χώρες και χωρία

να τα είπω κατ΄όνομα ετώρα κάμνει χρεία.

Πηγάδια και η Σέλιτσα, Μαντίνειες είναι  δύο

Τρικότσοβα και οι Δολοί και τούτα πάλι δύο.

Βαρούσι, Κάμπος, Γα'ι'τσές, ακόμα και η Μάλτα

τα Πρύντατα και η Ροδοβά και όλη η Ζαρνάτα.

Τα Τσέρια και οι Κάλυβες, Ξεχώρι, Σκαρδαμούλα

Πραστίο, Λιασίνοβα και Σα'ι'δονίτσα ούλα.

Αυτά και η Ανδούβιστα και όλα τα πουλία

εις την ποδιά ευρίσκονται του Μακρυνού Ηλία.

Από εδώ τώρα κι εμπρός θέλω να αρχινίσω

και του Ζυγού του Μελιγού τις χώρες ν αριθμήσω.

Το Λεύκτρο είν' μπροστά, παρέκει το Νιοχώρι

κι ο Πύργος, φοραδόσειστος όλος πάει τ΄ανηφόρι.

Παρέκει είν΄τα Ρίγκλια και του Πλατσιού η χώρα

Κοτρώνι, Παλιολοζονά και η μεγάλη χώρα

στη μέση είναι του Ζυγού, Πλάτσα την ονομάζουν

για τον πολύ τον πασπαλά που τρώνε τους θαυμάζουν.

Κι ο Νομιτσής ο άνομος, παράνομος παρέκει

κι εκεί κοντά ο Κουτήφαρης, ολίγον τι παρέκει.

Λαγκάδα είναι παραμπρός και παρεκεί Μπολιάνα

και παρακείθε Οίτυλο, μεσ στους βοριά τη μάννα.

Στην άκρη ειν΄η Κελεφά, αυτή και κάστρον έχει

αλλ΄όμως είναι έρημο και τίποτα δεν έχει.

Ετούτα είναι του Ζυγού και χώρες και χωρία

λοιπόν και δια την Μηλιά να ειπούμε κάμνει χρεία.

Κι ευθύς από την Ίζινα θέλω να αρχινήσω

και στις θεούσες ν΄ανεβώ να τις εσιργιανίσω.

Να γράψω και τη χώρα τους, Καστάνια τ΄όνομά της

κι ευθύς να έβγω απ΄αυτήν, να φύγω από κοντά της

και νάρθω στην Αράχωβα την πολυξακουσμένη

μέσα σ΄ ένα στριγγλολάγκαδο ευρίσκεται χωμένη.

Είναι κι η τρισυπόστατος που λέγεται Μηλέα

ως ένα κάρο παρακεί είναι κι η Γαρμπηλέα.

Ετούτα είναι της Μηλιάς τα δυτικά χωρία

τα άλλα είναι βορεινά στην μεσιανή μερία.

Μπροστα είν΄ η Καστάνιτσα στις μάχες ξακουσμένη

κι ώς τη Βαρδούνια ακούγεται ότι είναι μεθυσμένη.

Το Σελεγούδι το φτωχό, τα Κόκκινα Λουρία,

ο Αγιος Νικόλαος και άλλα δυό χωρία.

Μελτσίνα τόνα λέγεται , Αρχοντικό το άλλο,

και έως εδώ σώνουνται, δεν είναι πλέον  άλλο.

Η Εξω Μάνη κόβεται σ΄τέσσερες επαρχίες

κι έχει πέντε μπέηδες κι εφτά καπετανίες.

Ζαρνάτα και Ανδρούβιστα και ένας στην Μηλέα

κι ο Μελιτσίνης του Ζυγού και όχι άλλος πλέα.

Εις την Ζαρνάτα βρίσκονται δύο καπετανίες :

η μία στην Ανδρούβιστα του καπετάν Τρουπάκη

και άλλη μία στο Ζυγό του καπετάν Χρηστάκη.

Εις την Μηλεαν είναι τρείς και μόνοι καπετάνιοι

και άλλοι δύο βρίσκονται και εις την άλλη Μάνη.

Κυβέλος είναι στη Μηλιά, Δουράκης στην Καστάνια

Βενετσανάκης κάθεται στην άλλη την Καστάνια.

Και τούτοι όλοι ξεύρουσι δια καλύτερον τους

και δια πρώτον αρχηγό και μεγαλυτερόν τους

Τζανήμπεην τον ήρωα, τον θαυμαστόν ανέρα....

Με λύπην άκρα στην ψυχήν και στην καρδιά δειλίαν

πηγαίνω στα θεούρια και εις τα Κακαβούλια.

Εικοσιέξι ειν΄ αυτά και χώρες και χωρία.

Η πρώτη είναι η Τσίμοβα, καλή χώρα, μεγάλη

και έχει καπετάνιο της έναν Μαυρομιχάλη.

Και παραπάνω απ΄ αυτή, κοντά στο ριζοβούνι

χωρίον άλλο  βρίσκεται, που λέγεται Κουσκούνι,

Κριαλιάνικα, Δημιάνικα, Πύργος, Χαριά και Δρυάλο,

Παλιόχωρα και ο Γκρεμός κι η Πάμπακα είν΄ άλλο.

Και άλλο Μπρίκι λέγουσι, Καφιόνα και Καρίνια,

Κουλούμι λέγουν έτερο και άλλο πάλι Μήνα.

Η Κίττα η πολύπυργος κι η Νόμια παρομοία,

Σταυρί και τα Κεχριάνικα κι ο Κούνος άλλη μια.

Άνω και Κάτω Μπουλαριοί, το Δρύ και η Κηπούλα,

η Βάθεια και τα Άλικα, ετούτα είναι ούλα

και Μέσα Μάνη λέγονται και είναι όλα αράδα

ορτύκια και φραγκόσυκα η πρώτη τους ιντράδα...

(από ΜΑΝΗ, ΠΑΝ.ΔΗΜ.ΚΟΜΠΙΛΗΡΗΣ)