ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ

Ο Πολυάραβος είναι κτισμένος πάνω σε λόφο σε υψόμετρο 840 μέτρων, στους πρόποδες της Ζίζιαλης (Κουμπένοβα, ύψ. 1.466 μ.) στην οροσειρά του Ταϋγέτου. Απέχει απο το Γύθειο 26 χιλ. Η αρχική ονομασία του τόπου ήταν Πολυτσ(ζ)άραβος, δηλ. τόπος με πολλά τσ(ζ)άρα (είδος φρύγανου, αφάνας, μετά ονομάστηκε απο τους κατοίκους “Πολυάραβος” για να δηλώσει τον τόπο όπου σκοτώθηκαν πολλοί Άραβες του Ιμπραήμ. 

Η περιοχή προ του 1770 που καθορίζεται απο τα χωριά Πολυάραβο, Σιδηρόκαστρο και Σκυφιάνικα, επικοινωνούσε με τα υπόλοιπα χαμηλά μέρη της Μάνης με πέντε κατσικόδρομους. Ο ένας ήταν ο ερχόμενος απο την Μηλιά (Δυτ. Μάνη). Ο άλλος απο τον Αγ. Νικόλαο Μελιτίνης, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Ιμπραήμ για να καταλάβει την περιοχή και την υπόλοιπη Μάνη (1826). Ο τρίτος κατσικόδρομος, λίαν δύσβατος, άρχιζε απο τα Κονάκια, Τόμπρα, Σιδηρόκαστρο. Ο τέταρτος ο πολύ δύσβατος ερχόταν απο Πάνιτσα προς Σκαμνίστα, Σιδηρόκαστρο και ο πέμπτος ο χειρότερος όλων, απο Άνω Καρέα εις Σκυφιάνικα. 

Η περιοχή ομοιάζει μ’ αυτή της Μέσα Μάνης, με τη διαφορά οτι ενώ η Μάνη στερείται παντελώς ύδατος, εδώ αναβλύζουν μερικές πηγές με νερό αρκετό για το πότισμα ανθρώπων και ζώων. Το χωριό Ο Πολυάραβος κατά το 1821 αριθμούσε 60-80 σπίτια στα οποία κατοικούσαν οι οικογένειες του Βαρζακάκου, Στεφανάκου, Πλαγιαννάκου, Καρακασσώνη, Ξανθάκου, Δρίβα, Μανωλάκου, Ανδρεάκου, Κωστουλάκου, Ορφανάκου, Στρατηγάκου κ.λ.π. 

Τα σπίτια του χωριού, λόγω του πάχους των τοίχων και των υλικών δόμησης ήσαν πολύ στερεά και εκαλούντο πύργοι. Πολλοί απο αυτούς διέθεταν πάνω απο τη στέγη, επάλξεις. Αλλοι πύργοι διέθεταν τυφεκήθρες στις τέσσερις πλευρές του κτιρίου. Οι στέγες των σπιτιών ήταν καλυμμένες απο πέτρινες πλάκες, διότι τα κεραμίδια πολλές φορές παρασυρόντουσαν απο τους ανέμους.

ΒΙΝΤΕΟ :

        Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ        https://www.youtube.com/watch?v=AE3AOm36qJA

                ΑΓ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ               https://www.youtube.com/watch?v=ZcdGYWxSbFc

Καημένε Πολυάραβε

με τα κρύα νερά σου

που Τούρκος δεν επάτησε

σ’ αυτά τα χώματά σου

Ν’ ανοίξω τα χειλάκια μου

τραγούδια ν’ αραδιάσω

τις έμορφες απ’ τα ψηλά

να τις εκατεβάσω

Καταγράφηκε από τη Ναυσικά Ξανθάκου το 1944 που το άκουσε να το τραγουδάνε δύο ωραίες Πανιτσιώτισσες μαζεύοντας ελιές στη θέση Πολιάρα-Καμπινάρα.

.
Όλ’ η Ελλάς μοιρολογά, θρηνούνε χώρες και χωριά
 Απ’άκρη σ’ άκρη ένας καπνός φαίνεται σ' όλον το Μωρηά!
Τ’ είν’ το κακό πού γίνεται; Μην ήρθαν τα στερνά;
1 Στερνά : η Δευτέρα Παρουσία.
Ή ο Θεός ωργίστηκε ή ο ‘Μπραήμ περνά!
Η Μάνη η ανυπότακτη του καίει την καρδιά!
Μ' αυτός υπόσχεσι έδωκε -και ποιός θα τον πιστέψει-
Ή θαν την πάρει με καλό, ή θαν την ‘ξολοθρέψει!
«Η Μάνη θα υποταχτεί» -«Ο Ιμπραήμ το θέλει»-
Τόπε κι ο κόσμος τρόμαξε. Μα κείνη δεν τη μέλει!
Προσεύχουντ’ όλα τα τζαμιά -μη βρέξει και μη στάξει-
Γιατί ο ‘Μπραήμ ‘βουλήθηκε τη Μάνη να υποτάξει!
Όλοι οι Χοτζάδες εύχονται για ‘Κείνον σ’ τον Αλλάχ
Σαν νάναι ο Σουλτάνος τους, σαν νάναι Πατισάχ!
Είναι μεγάλος στρατηγός, είναι γερό μυαλό
Μ ’αυτή του η απόφαση ας τούβγει σε καλό! .....
‘Σ τη «Βέργα» πρωτοχτύπησε, μα πρώτα κει τσακίστη
Κι απ’ τις γυναίκες σ’ το «Δηρό» τ’ ασκέρι του σκορπίστη
Δεν απελπίστη ο Τουρκαλάς, το πείσμα τον θεριεύει
Κι ’απ’ του Μαλεύρη τα χωριά σ’ τη Μάνη να μπει γυρεύει!
Από μακριά γνωρίζεται σ' τ' αραβικό του άτι
Χιλιάδες έχει δώδεκα και δώδεκα μιντάτι
Σ’ όλον τον δρόμο τον Αλλάχ παρακαλά και λέει
Κι από το πείσμα το πολύ αφρομανά και κλαίει:
«Αλλάχ, εδώ την «κλεφτουριά», εδώ τους αποστάτες
Βοήθα, μην πάρουν τάρματα και πάν’ με τους Μανιάτες»
Στη «Λίμνη» σ’ το «Βρομόνερο» κοντά στρατοπεδεύει
Τ’ ασκέρι τ’ αναπάντηκε, μ’αυτός δεν ξεπεζεύει!
‘Σ το πρώτο τα Κονάκια να πάρει εβουλήθη
Μα τα στενά είχαν πιαστεί κι αμέσως παραιτήθη!
Τον έν απ’ τους χνηλάτες του κάτου σ’ το «Μοναστήρι»
Μια γυναίκα έσφαξε με ένα κλαδευτήρι
Πολλούς και δύο αρχηγούς με τα «γαλούνια πλάκα»
Οι Τουρκατζιάνοι σκότωσαν μες τ’ Άη-Γιωργιού τη λάκκα!
Βαράτε Τουρκατζιάνισσες χτυπάτε Τουρκατζάκια
Σ’ τη Μάνη δε θα ξεχαστεί τι αξίζουν τα Κονάκια!
Ένας μονάχα γλίτωσε κι έφερε το «χαμπέρι»
Εις τον ‘Μπραήμ, πως το «μικρό» εχάθηκε «ασκέρι».
Τότε το δρόμο άλλαξε απ’ την πλευρά εκείνη
Και μ’ όλο το ασκέρι του τραβά για τη «Μελτίνη»
Εις τη «Μπαρδούνια» στάθηκε, το δρόμο δε γνωρίζει
Να κάμει πίσω ντρέπεται, μα μπρος απογυρίζει
..............................................................................
Μεσάνυχτα εφτάσανε σ’ τον «Πύργο» του «Σταθάκου»
Ως το πρωί καρτέραγαν να φύγει -Μα του κάκου!
Γέρο Σταθάκος φώναξε, μόλις ο ήλιος βγαίνει:
«Στραβαραπάδες, φύγετε, ντουφέκι σας προσμένει,
Η Μάνη αρχίζει από ‘δω η κοσμοξακουσμένη,
Σημαία δεν προσκύνησε, ή τούρκικη ή ξένη».
Παιδιά, γυναίκες και γαμπροί έχουν καλό «καρτέρι»
Πηγή: Αρχείο Πατσουράκου

Δήμος Πολυαράβου, 1836-1840 με έδρα τον Πολυάραβο.
Στον Δήμο υπαγόντουσαν οι εξής οικισμοί:

Πολυτσάραβος-Σκυφιάνικα (315 κάτοικοι)
Σκαμνίτσα (70)
Κόπρενα (13)
Σιδηρόκαστρο (300)
Τόμπρα (43)
Σκουφομύτης (30)
Σολά (30)
Λυγερέας (25)
Παλοβά (100)
Τρεις Νερόμυλοι (6).

Ο Δήμος διέθετε σφραγίδα κυκλική, χωρίς έμβλημα, με τις λέξεις “Δήμος Πολυαράβου”.

Δήμαρχος του Δήμου υπήρξε ο Ιωάννης Βασιλούνης απο τα Σολά (Λυγερέα)

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ναός αυτός υπήρξε η κεντρική εκκλησία του χωριού του Πολυάραβου πάνω στο λόφο. Είναι μεγάλων διαστάσεων, ενός χώρου, σταυρεπίστεγος και επαναλαμβάνει σε μεγαλύτερη κλίμακα τον αρχιτεκτονικό τύπο της εκκλησίας που προαναφέρουμε σε αυτό το άρθρο. Είναι κτισμένος με τοπική πέτρα και ορθογωνισμένες λαξευτές πέτρες στις γωνίες. Εξωτερικά έχει μία τρίπλευρη αψίδα, δύο πύλες εισόδου και μεγάλα μονόλοβα ή δίλοβα παράθυρα με ημικυκλικά τόξα. Τα πλαίσια όλων των ανοιγμάτων είναι κτισμένα με λαξευτές καλά αρμοσμένες πέτρες. Στο εξωτερικό του ναού παρατηρείται νεοκλασικός διάκοσμος (ορθογώνιες πύλες, παραστάδες διακοσμημένες και αετώματα).
Το τέμπλο είναι κτιστό με εικόνες της αρχής του αιώνα μας. Στην εκκλησία καταγράφηκε Ευαγγελιστάριο του έτους 1774, έκδοση Βενετίας, με χαλκογραφίες δυτικής τέχνης. Η καμπάνα της εκκλησίας που διαθέτει ανάγλυφες παραστάσεις του Εσταυρωμένου, της Γέννησης και δύο Αγγέλων, φέρει την επιγραφή Πολιτσάραβος Παναγια Μαλευρου 1905 πρωτοπαπα στεμνιτση[ς]. Ο ναός υπολογίζεται ότι κτίστηκε προς το τέλος του 19ου αιώνα.

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Η εκκλησία της Παναγίας συνδέεται με τη νίκη εναντίον του Ιμπραήμ το 1826 και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.
Είναι κτισμένος στους πρόποδες του λόφου του οικισμού (πρόποδες της Ζίζιαλης ύψ. 1.466 μ.) κοντά στην πηγή. Είναι σταυρεπίστεγος με τυφλά αψιδώματα με εσωτερικές διαστάσεις 6,70 Χ 4 μ.
Ο κοιμητηριακός αυτός ναός συγκαταλέγεται στους λίγους βυζαντινούς ναούς της Κάτω Μάνης μαζί με εκείνους της Μονής Αγίου Γεωργίου στα Κονάκια, του Αγίου Δημητρίου στον Πλάτανο και την Αγία Βαρβάρα στο Σκουτάρι. Είναι κτισμένος στους πρόποδες του λόφου του οικισμού (πρόποδες της Ζίζιαλης ύψ. 1.466 μ.) κοντά στην πηγή. Είναι σταυρεπίστεγος με τυφλά αψιδώματα με εσωτερικές διαστάσεις 6,70 Χ 4 μ.

ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Παναγια του Πολυαράβου....σπανια ισως και μοναδικη αποτυπωση του αγιογραφου...Παναγία η παρηγοριά των αμαρτωλών. Eίναι η "αμαρτωλων σωτηρια"...

Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΥ

Εντύπωση προκαλεί στον προσκυνητή η μεγάλη σε φυσικό μέγεθος αγιογραφία απέναντι από την κεντρική είσοδο του ναού, που απεικονίζει τον Αρχάγγελο Μιχαήλ με ένδυση κοντή μέχρι τους μηρούς, αρματωμένο, με προτεταμένο το σπαθί στο δεξί του χέρι. Με το αριστερό υπερυψωμένο κρατά ένα φασκιωμένο μωρό. Το συνοφρυωμένο πρόσωπο, το αυστηρό έντονο βλέμμα, τα σφραγισμένα χείλη και ο καπνός που βγαίνει από τα αυτιά του, δείχνουν την οργή που τον έχει κυριεύσει. Στις επωμίδες, στις κνήμες και στον θώρακά του διακρίνουμε πρόσωπα εξαγριωμένα, με ολάνοιχτα μάτια, τεράστια στόματα και οδοντοστοιχίες, που καταλήγουν σε δόντια άγριου ζώου!

Ο Άγιος στέκεται επάνω σε έναν ξαπλωμένο καταγής άνθρωπο, με τον πόνο ζωγραφισμένο στο μελαχρινό πρόσωπό του. Το στόμα του είναι ανοιχτό και η γλώσσα βγαλμένη έξω, βίαια, με τανάλια, σημάδι τιμωρίας! Πιο ψηλά, στα δεξιά του Αρχαγγέλου, στο ανοιχτό βιβλίο διαβάζουμε 13 λέξεις: Υπερήφανος, άσωτος, αμελής, φθονερός, κλέπτης, μέθης, υβριστής, φόνος, πόρνος, φιλάργυρος, επίορκος, ψεύτης, πολυφάγος. Οι λέξεις γραμμένες ανορθόγραφα μαρτυρούν λαϊκό αγιογράφο και παραπέμπουν στις γνωστές αμαρτίες.

Σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό καθηγητή Θεοχάρη Προβατάκη ο Αρχάγγελος τιμωρεί τον αμαρτάνοντα, ενώ το μωρό συμβολίζει την ψυχή του. Είναι μια νοοτροπία που ξεκινά από τον 15ο αιώνα περίπου, όταν τοποθετούνται οι δύο Αρχάγγελοι στις πόρτες των Ιερών. Αντίστοιχες απεικονίσεις του Αρχαγγέλου με κάποιες παραλλαγές υπάρχουν σε αρκετές εκκλησιές και μοναστήρια της Ανατολικής Μάνης, γεγονός που πιθανόν να αποδεικνύει ότι η περιοχή έχει προστάτη τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, τον υπερασπιστή του Λόγου του Θεού, τον Τιμωρό της αδικίας.

"Λένε ότι αν περπατήσεις κάποια ημέρα με αέρα στα ερημωμένα πλέον σοκάκια του χωριού Πολυάραβος, θα ακούσεις στο βάθος βοή πολεμική. Εάν μάλιστα κατευθυνθείς μέσω του καλντεριμωτού δρόμου προς το Δερβέν Φούρκα θα ακούσεις καθαρά τα καριοφίλια να βροντάνε και τα αγκωνάρια να κυλάνε από το τρεχοβολητό των αγωνιστών του Πολυάραβου. Με λίγη φαντασία δε θα διακρίνεις ανάμεσα στα βράχια και τα φυλλώματα κάποιες σκιές να κυνηγάνε τους "άπιστους".
Κείμενο: Ντόναλντ - Γεώργιος Μακφαίηλ

Ο Ερημος οικισμός του Πολυάραβου

Ερειπωμένος μικρός οχυρός ορεινός οικισμός στην κορυφή (840 μ.) ελατόφυτης πλαγιάς του βουνού Ζήζιαλη (στα υψηλότερα σημεία του Ταΰγέτου έναντι των υπολοίπων χωριών της Μάνης). Εδώ, στον Πολυάραβο, στις 28/8/1826 οι Μανιάτες, σε τριήμερη μάχη, κατενίκησαν τον Ιμπραήμ και τους 6.000 Τουρκοαιγύπτιους πολεμιστές που διέθετε. Η νίκη αυτή ήταν πολύ σημαντική γιατί στην ουσία εξανάγκασε τον Ιμπραήμ να εγκαταλείψει κάθε περαιτέρω προσπάθεια καθυπόταξης της Μάνης.

Η Βρύση: Εκατό μέτρα πιο πάνω απο την εκκλησία της Παναγίας, στο δρόμο που πηγαίνει για το χωριό είναι η πιο ωραία βρύση που υπάρχει στο νομό Λακωνίας. Έχει θόλο (καμάρα) και τρεις μαρμάρινους κρουνούς (αυλούς) που τρέχουν άφθονο κρύο καθαρό και χωνευτικό νερό. Εκτός όμως απο ωραία είναι και ιστορική. Σε αυτή τη βρύση, η θρυλική Ελένη Αναειπόνυφη φόνευσε τον μοναδικό Αιγύπτιο στρατιώτη που κατόρθωσε να φτασει ως εκεί.

Στο θόλο της βρύσης του χωριού υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που θυμίζει στον κάθε επισκέπτη το σημείο που η θρυλική Ελένη Αναειπόνυφη εφόνευσε τον μοναδικό Αιγύπτιο στρατιώτη που κατόρθωσε να φθάσει μέχρι τη βρύση σώζοντας τη ζωή της και τη ζωή των παιδιών της. Με τη πράξη της αυτή έδειξε ότι και οι γυναίκες της Μάνης δεν έμειναν αμέτοχες στον Αγώνα αλλά έγραψαν στην ιστορία αυτού, ηρωικές σελίδες.

Στο θόλο της βρύσης του χωριού υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που θυμίζει στον κάθε επισκέπτη το σημείο που η θρυλική Ελένη Αναειπόνυφη εφόνευσε τον μοναδικό Αιγύπτιο στρατιώτη που κατόρθωσε να φθάσει μέχρι τη βρύση σώζοντας τη ζωή της και τη ζωή των παιδιών της. Με τη πράξη της αυτή έδειξε ότι και οι γυναίκες της Μάνης δεν έμειναν αμέτοχες στον Αγώνα αλλά έγραψαν στην ιστορία αυτού, ηρωικές σελίδες.

Το στιγμιότυπο της αντιμετώπισης του Αιγύπτιου στρατιώτη από την Αναειπόνυφη περιγράφει ο Σπυρίδων Τρικούπης στην “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως”.

Είναι τραγικό να σκέπτεσαι ότι το ερημωμένο αυτό χωριό υπήρξε κάποτε η έδρα του Δήμου Πολυάραβου. Ο μετέπειτα Δήμος Μαλευρίου (ο μεγαλύτερος Δήμος της Λακωνίας) είχε για έμβλημα την ηρωίδα Ελένη Αναειπόνυφη που στο πρόσωπό της τιμήθηκε η Πολυαραβίτισσα γυναίκα και κατά επέκταση η Μανιάτισσα. (mani.org)

Η Βρύση: Εκατό μέτρα πιο πάνω απο την εκκλησία της Παναγίας, στο δρόμο που πηγαίνει για το χωριό είναι η πιο ωραία βρύση που υπάρχει στο νομό Λακωνίας. Έχει θόλο (καμάρα) και τρεις μαρμάρινους κρουνούς (αυλούς) που τρέχουν άφθονο κρύο καθαρό και χωνευτικό νερό. Εκτός όμως απο ωραία είναι και ιστορική. Σε αυτή τη βρύση, η θρυλική Ελένη Αναειπόνυφη φόνευσε τον μοναδικό Αιγύπτιο στρατιώτη που κατόρθωσε να φτασει ως εκεί.

Πράγματι ο Αιγυπτιακός στρατός προελαύνει και καταλαμβάνει τα χωρία Αρχοντικό, Μαλτσίνα σήμερα Μέλισσα, Κόκκινα Λουριά και Αγιο Νικόλαο, οδηγούμενος απο τον Μπόσινα, ίνα δια της Τσεσφίνας αχθεί στο Πολυάραβο. Ο Ιμπραήμ παρέμεινεν επι διήμερον στα ως άνω Βαρδουνοχώρια, προκειμένου ν’αναπαύσει τα στρατεύματά του και να συγκεντρώσει τα αναγκαία τρόφιμα για τις επικείμενες επιχειρήσεις. Ενωρίς την πρωίαν της 28 Αυγούστου εξορμά εναντίον των εις Πολυάραβον συγκεντρωθέντων Μανιατών, κυρίως εντοπίων κατοίκων της περιοχής Μαλευρίου και Βαρδουνοχωρίων.
Το σχέδιό του είναι εμφανές. Αφού δεν μπόρεσε να εκβιάσει την όδευση Πασσαβάς-Χωσιάριον-Καρυούπολις-Βαχός-Αρεόπολις, λόγω της νικηφόρου αντιστάσεως των Μανιατών στη περιοχή Καρυουπόλεως, τότε Μανιάκοβα και Λαγκάδας, εστράφη εκ της περιοχής Γυθείου προς τα Βαρδουνοχώρια επιδιώκων να εισβάλει στη Δυτική Μάνη δια των ορεινών διαβάσεων του Ταυγέτου που ευρίσκονται νοτίως της κορυφής Ζίζιαλι υψομ. 1468 και διέρχονται απο μέσα ή την περιοχή των χωρίων Πολυάραβος και Σκυφιάνικα και φέρνουν στη περιοχή των χωριών Κελεφάς και Οιτύλου. Εάν ο ελιγμός αυτός του Ιμπραήμ επετύγχανε και κατελάμβανε την Κελεφά και το Οίτυλον θα διχοτομούσε τη Μάνη και θα ηδύνατο εύκολα να την κατακτήσει ολόκληρη. ( Ντόναλντ Μακφαίηλ)

Σύμφωνα με παλαιότερη περιγραφή (1929) ο Πολυάραβος κατά το 1821 αριθμούσε 60-80 σπίτια στα οποία κατοικούσαν ανάλογες οικογένειες. Τα σπίτια του χωριού, λόγω του πάχους των τοίχων και των υλικών δόμησης ήσαν πολύ στερεά και εκαλούντο πύργοι. Πολλοί από αυτούς διέθεταν πάνω από τη στέγη, επάλξεις. Οι στέγες των σπιτιών ήταν καλυμμένες από πέτρινες πλάκες, διότι τα κεραμίδια πολλές φορές παρασύρονταν από τους ανέμους. Σήμερα το χωριό έχει περίπου 35 σπίτια που είναι κτισμένα τα περισσότερα επάνω σε μεγάλους βράχους με τοίχους με μεγάλο πάχος. Δυστυχώς μόνο 10-15 μπορούν να επισκευαστούν, τα υπόλοιπα είναι μισογκρεμισμένα.

Προσθήκη λεζάντας

ΗΡΩΟΝ ΜΑΧΗΣ ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΥ. Το Ηρώον: Στο Ανατολικό μέρος του προαυλίου της Παναγίας, είναι το Ηρώον του χωριού. Είναι μιά μεγάλη στήλη απο λευκό μάρμαρο επάνω σε βάθρο και στο επάνω μέρος της στήλης έχει τοποθετηθεί ένας τεράστιος αμφορέας. Θαυμάζει κανείς τον καλλιτέχνη που το έφτιαξε. Είναι για αυτούς που έπεσαν στη μάχη του Πολυάραβου. Απο το 1930 μέχρι το 1977 ήταν στο περιβολάκι Γυθείου.

ΗΡΩΟΝ ΜΑΧΗΣ ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΥ. Το Ηρώον: Στο Ανατολικό μέρος του προαυλίου της Παναγίας, είναι το Ηρώον του χωριού. Είναι μιά μεγάλη στήλη απο λευκό μάρμαρο επάνω σε βάθρο και στο επάνω μέρος της στήλης έχει τοποθετηθεί ένας τεράστιος αμφορέας. Θαυμάζει κανείς τον καλλιτέχνη που το έφτιαξε. Είναι για αυτούς που έπεσαν στη μάχη του Πολυάραβου. Απο το 1930 μέχρι το 1977 ήταν στο περιβολάκι Γυθείου.

Το Ηρώον

Στο Ανατολικό μέρος του προαυλίου της Παναγίας, είναι το Ηρώον του χωριού. Είναι μιά μεγάλη στήλη απο λευκό μάρμαρο επάνω σε βάθρο και στο επάνω μέρος της στήλης έχει τοποθετηθεί ένας τεράστιος αμφορέας. Θαυμάζει κανείς τον καλλιτέχνη που το έφτιαξε. Είναι για αυτούς που έπεσαν στη μάχη του Πολυάραβου. Απο το 1930 μέχρι το 1977 ήταν στο περιβολάκι Γυθείου.